凯撒《高卢战记》卷一第4节

译注:戴玨
4. Ea rēs est Helvētiīs per indicium ēnūntiāta. Mōribus suīs Orgetorīgem ex vinculīs causam dīcere coēgērunt; damnātum poenam sequī oportēbat, ut ignī cremārētur. Diē cōnstitūtā causae dictiōnis Orgetorīx ad iūdicium omnem suam familiam, ad hominum mīlia decem, undique coēgit et omnēs clientēs obaerātōsque suōs, quōrum magnum numerum habēbat, eōdem condūxit; per eōs nē causam dīceret sē ēripuit. cum cīvitās ob eam rem incitāta armīs iūs suum exequī cōnārētur multitūdinemque hominum ex agrīs magistrātūs cōgerent, Orgetorīx mortuus est; neque abest suspīciō, ut Helvētiī arbitrantur, quīn ipse sibi mortem cōnscīverit.
注:
per indicium] = per indicēs, ‘通过告密者’, 字. ‘通过揭露’, 抽象代替具体。
indicium, -(i)ī: 中. 揭露 (事实), 消息。
est…ēnūntiāta] ēnūntiō, -āre, -āvī, -ātum: 及. 公开,透露。
Mōribus suīs] ‘按他们的习俗’, 方式离格。
mōs, mōris: 阳. 习俗,习惯做法。
ex vinculīs] ‘戴着镣铐’, 字. ‘自镣铐’。
ex: 介. (行动的出发点) 从,自。
causa, -ae: 阴. 法律或其他纠纷中一方的论据,陈述(包括利益),抗辩; causam dīcere, 答辩。
coēgērunt] cōgō, -ere, coēgī, coāctum: 及. 迫使,强迫。
damnātum] 省略了eum, 也就是sequī的宾语。 如果有形容词或分词显示其格(此处是宾
格),相关的代词常常可以省略。这里的分词damnātum等同于一个条件从句, ‘sī damnātus
esset’。
damnō, -āre, -āvī, -ātum: 及. 宣布或判断为有错,判罪。
poenam] sequī的宾格主语。
sequor, -quī, -cūtus: (不)及. (尤.奖励或惩罚)随之而来,终究会到来。
oportēbat] 非人称动词,其主语是从句 damnātum…sequī。
oportet, -ēre, -uit: 不及. (搭. 宾. 和 不动.) 恰当的,可以的,必要的。
ut…cremārētur] 名词从句,与poenam是同位关系, 界定惩罚。
ignī] 离. 单. ignis, -is: 阳. 火。
cremō, -āre, -āvī, -ātum: 及. 用火焚毁;活活烧死。
Diē…dictiōnis] 字. ‘在答辩…的那天’。
cōnstitūtus, -a, -um: 形. [cōnstituō的被动. 过去分词] 安排好的,指定的。
causae] 宾语属格,与dictiōnis连用。
dictiō, -ōnis: 阴. 说话的行动; dictiō causae, 进行答辩。
iūdicium, -(i)ī: 中. 法庭,裁判所; 审判大会。
familia, -ae: 阴. 某个家庭的奴隶,奴仆,小厮。
ad…decem] ‘多达一万人’.
ad: prep. 低至或多达(某个数量或总数)。
mīlia] 宾. 与familiam同位。
coēgit] cōgō, -ere, coēgī, coāctum: 及. 集合,汇集,召集。
cliēns, -entis: 阳. 门客,食客,附属。
obaerātōs] 在高卢,欠债的人如果还不了债可能会被逼为奴。注意-que的连词功能比et更紧密;
clientēs和obaerātī都是对Orgetorix有债务的人。
obaerātus, -a, -um: 形. 欠债; (阳. 做名词) 欠债的人。
eōdem: 副. 去同一个地方。
condūxit] 对比用作描述的未完成habēbat,完成时表达过去的简单事实。
condūcō, -cere, -xī, -ctum: 及. 不及. 聚集,收集。
nē…dīceret] 字. ‘以免他答辩’, 否定目的从句。
sē ēripuit] ēripiō, -ipere, -ipuī, -eptum: 及. 拯救,解救; (反身.) 逃过(危险)。
cum…cōnārētur…cōgerent] cum从句中的未完成. 虚拟.,表达事件的情形,如用陈述.则表达
事件发生的时间。
rem] rēs, reī: 阴. 行为,做过的事。
incitō, -āre, -āvī, -ātum: 及. 煽动;挑衅,激怒。
iūs, iūris: 中. 权威,(法律赋予的)权限。
exequor, -quī, -cūtus: 及. 执行,履行(义务,命令等)。
ager, agrī: 阳. 乡下,乡村。
magistrātūs] 主. 复.
neque abest suspīciō] 字. ‘不乏疑团’, 间接肯定法 (litotes)的说法,即 ‘有理由怀疑’, 类似nōn
est dubium。
suspīciō, -ōnis: 阴. 疑团,疑点。
ut…arbitrantur] ut跟陈述. 意谓 ‘正如’。
quīn…cōnscīverit] 字. ‘他令自己遭受了死亡’。
cōnscīverit] pf. act. subj. of cōnscīscō, -iscere, -īvī, -ītum: 及. (搭. sibi) 令自己遭受。
参考译文:
4. 这事经人告发让黑尔维提人知道了。他们按习俗迫使欧格托瑞克斯戴着镣铐申辩;假如被判有罪,等着他的便该是烈火焚身的刑罚。在既定的日子,欧格托瑞克斯让他多达万人的奴仆全部从各地来到审讯处聚集,还把他数量众多的门客与债户全部召集到同一个地方;利用他们,他逃过了审问。因此被激怒的部落准备用武力落实他们的权威,众首领从各乡聚集了大批的人,在这种情况下,欧格托瑞克斯死了;不免让人怀疑,正如黑尔维提人的看法,他是自尽的。