伊西多汝斯《词源》卷九(4-7)

译注:戴玨
Graeca autem lingua inter cēterās gentium clārior habētur. Est enim et Latīnīs et omnibus linguīs sonantior: cuius varietās in quīnque partibus discernitur. Quārum prīma dīcitur κοινὴ, id est mixta, sīve commūnis quam omnēs ūtuntur. Secunda Attica, vidēlicet Athēniēnsis, quā ūsī sunt omnēs Graeciae auctōrēs. Tertia Dōrica, quam habent Aegyptiī et Syrī. Quārta Iōnica, quīnta Aeolica, quās Αἰολιστὶ locūtōs dīxērunt. Et sunt in observātiōne Graecae linguae eiusmodī certa discrīmina; sermō enim eōrum ita est dispertītus. Latīnās autem linguās quattuor esse quīdam dīxērunt, id est Prīscam, Latīnam, Rōmānam, Mixtam. Prīsca est, quam vetustissimī Italiae sub Iānō et Sāturnō sunt ūsī, incondita, ut sē habent carmina Saliōrum. Latīna, quam sub Latīnō et rēgibus Tuscī et cēterī in Latiō sunt locūtī, ex quā fuērunt duodecim tabulae scrīptae. Rōmāna, quae post rēgēs exactōs ā populō Rōmānō coepta est, quā Naevius, Plautus, Ennius, Vergilius poētae, et ex ōrātōribus Gracchus et Catō et Cicerō vel cēterī effūdērunt. Mixta, quae post imperium lātius prōmōtum simul cum mōribus et hominibus in Rōmānam cīvitātem inrūpit, integritātem verbī per soloecismōs et barbarismōs corrumpēns.
ceterās] linguās省略掉了。
habeō, -ēre, -uī, -itum: 及. 以某种态度看待。
Latīnīs...omnibus linguīs] 比较离格。
omnibus] = cēterīs.
sonāns, -antis: 形. 洪亮,声调悠扬。 古希腊语和汉语一样都是有声调的语言。
in: 介. (搭. 离格) (表分类) 属于...类,在...类之中。
pars, -tis: 阴. 类,属。
Quārum] 前置词为partibus。
prīma] 省略了pars。
κοινὴ] 希腊语,读如koenē,最后的音节声调略高。指泛希腊时期在地中海东部形成的一种通
用语。
id est:即(i.e.)。
mixta...commūnis] 形容词作名词用,quam的前置词。
sīve: 连. 或者应该说,更确切地说。
Secunda Attica] 省略了dīcitur。
vidēlicet: 副. 就是说,也就是。
Athēniēnsis, -is, -e: 形. 属于雅典的,与雅典有关的。
quā] ūtor常与离格搭配使用。
habeō, -ēre, -uī, -itum: 及. 使用,利用。
Syrus, -ī: 阳. 叙利亚人。
quās Αἰολιστὶ locūtōs dīxērunt] 此句的文本有争议。宾.主语(quās)+不定式(locūtōs),性.不一
致。quās 应该是指两种希腊语,locūtōs应该指使用那两种希腊语的人在说话,所以用了阳.
宾. 复.的词形。
Αἰολιστὶ] 希腊语,读如aeolisti,最后的音节声调略高。意思是用爱欧里卡方言。
locūtōs] 省略了esse。
eiusmodī: 那种的,那样的。
discrīmen, -inis: 中. 分别,差别。
dispertiō, -īre, -īvī, -ītum: 及. 或dispertior, -īrī. 分布,划分。
sermō, -ōnis: 阳. 说话的方式,方言。
eōrum] 指说希腊语的人。
prīscus, -a, -um: 形. 古代的,古老的。
vetustus, -a, -um: 形. 很久以前的,古代的。
sub: 介. 在...统治期间。
Iānus, -ī: 阳. 雅努斯,门神。
Sāturnus, -ī: 阳. 萨图努斯,农神。
inconditus, -a, -um: 形. 粗野的,粗鄙的。
ut: 关系副. 连. 如同,以...方式。
sē habēre: 有...样的行为,是...样的情形。
Salius, -iī: 阳. 罗马祭司,举行祭祀时,常扮成古代战士载歌载舞。
Latīna] 省略了谓语,等于说Latīna (est lingua) quam..., ex quā...,后面的Rōmāna, Mixta也是
如此。
Latīnus, -ī: 阳. 拉提努斯,传说中的拉提勇国王,埃内阿斯的岳父。
Tuscus, -a, -um: 形. 图斯库人的。(即伊特鲁里亚人)
Latiō] Latium, -(i)ī: 拉提勇(或译拉丁姆)地区。
duodecim tabulae: 十二表法。现存最早的罗马法规。
scrīptae] scrībō, -bere, -īpsī, -īptum: (不)及. 用文字固定下来,成文。
exactōs] exigō, -igere, -ēgī, -actum: 及. 赶走,驱逐。
coepta] coepī, -isse, -tum: (不)及. (过去分词有类似主动的含义) 开始。
poētae] 与Naevius, Plautus, Ennius, Vergilius是同位关系。
ex: 介. 其中之一,其中有。
effūdērunt] effundō, -undere, -ūdī, -ūsum: 及. 倾诉,吐露,表达。
lātius] lātē: 副. 广阔地,辽阔地。
prōmōtum] 主. 中. 单. 被. 过去分词。
prōmoveō, -ovēre, -ōvī, -ōtum: 及. 扩展边界,扩大。
mōribus et hominibus] 指不同的或新的风俗和人。
inrūpit] inrumpō, -umpere, -ūpī, -uptum: (不)及. 进入,涌入,闯入。
integritās, -ātis: 阴. 纯净,不含杂质的状态。
verbī] 指verbī Latīnī, ‘of Latin speech’。
soloecismus, -ī: 阳. 语法错误,语病。
barbarismus, -ī: 阳. (发音或用语) 粗俗,不适当。
corrumpō, -umpere, -ūpī, -uptum: 及. 使变质,破坏,侵蚀。
参考译文:
希腊语在各民族其他语言之中被认为更加著名。因为它的声调比拉丁语和其他所有语言都更悠扬:其类别可区分为五种。其中第一种叫“寇易内”,即所有人都使用的混合语,或者应该说通用语。第二种叫“阿提卡”,也就是所有希腊作家都使用的雅典希腊语。第三种叫“多瑞卡”,埃及人和叙利亚人用。第四种叫“约尼卡”,第五种叫“爱欧里卡”,这两种希腊语大家称之为“说爱欧里斯提”。在对希腊语的观察中我们看到有那种明确的差别;因为他们的方言就是这样分布的。有些人说拉丁语有四种,即远古的,拉丁时期的,罗马时期的,混合的。远古拉丁语是在雅努斯和萨图努斯治下意大利最古老的人使用的语言,粗鄙,就像萨利之歌所唱的那样。拉丁时期的拉丁语是拉提努斯和图斯库诸王及其他人当政时拉提勇地区的人所说的语言,由此有了十二表成文法。罗马时期的拉丁语从诸王被罗马人民驱逐之后开始,是诗人奈维幼斯,普劳图斯,恩纽斯,维吉尔,以及演说家之中的格拉库斯,卡托,西塞罗,或其他人用以表达的语言。混合拉丁语,在帝国的疆域扩展之后,与新的风俗和人一起进入罗马国境,通过语病和粗俗用语侵蚀其话语的纯净。