伊西多汝斯《词源》卷九(1-3)

译注:戴玨

希斯帕利斯城主教伊西多汝斯的《词源》是中世纪(公元7世纪初)的一部小型百科全书。这部作品在某种程度上反应了中世纪文人的知识水平和思想观念。
Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive Originum Libri XX
Liber IX
Dē Linguīs Gentium. Linguārum dīversitās exorta est in aedificātiōne turris post dīluvium. Nam priusquam superbia turris illīus in dīversōs signōrum sonōs hūmānam dīvideret societātem, ūna omnium nātiōnum lingua fuit, quae Hebraea vocātur; quam Patriarchae et Prophētae ūsī sunt nōn sōlum in sermōnibus suīs, vērum etiam in litterīs sacrīs. Initiō autem quot gentēs, tot linguae fuērunt, deinde plūrēs gentēs quam linguae; quia ex ūnā linguā multae sunt gentēs exortae. Linguae autem dictae in hōc locō prō verbīs quae per linguam fīunt, genere locūtiōnis illō quō is quī efficit per id quod efficitur nōminātur; sīcut ōs dīcī solet prō verbīs, sīcut manus prō litterīs. Trēs sunt autem linguae sacrae: Hebraea, Graeca, Latīna, quae tōtō orbe maximē excellunt. Hīs enim tribus linguīs super crucem Dominī ā Pīlātō fuit causa eius scrīpta. Unde et propter obscūritātem sānctārum Scrīptūrārum hārum trium linguārum cognitiō necessāria est, ut ad alteram recurrātur dum sīquam dubitātiōnem nōminis vel interpretātiōnis sermō unīus linguae adtulerit.
Īsidōrus, -ī: 阳. 伊西多汝斯。
Hispalēnsis, -e: 形. 有关或属于希斯帕利斯(Hispalis,今西班牙塞维利亚)城的。
episcopus, -ī: 阳. 主教。
etymologia, -ae: 阴. 词源。
Orīginum] orīgō, -inis: 阴. 开端,起源。
gentium] 属. 复.
gēns, gentis: 阴. 种族,民族,族群。
dīversitās, -ātis: 阴. 差异,多样性。
exorta] exorior, -īrī, -tus: 不及. 开始,出现,产生。
in aedificātiōne] 时间离格用于非时间名词需加介词in。
turris] 属.,指巴别塔。
turris, -is: 阴. 塔,塔楼。
dīluvium, -iī: 中. 洪水。
priusquam: 连. (搭. 虚拟. 带有设想,预料的意味)在...之前。
superbia turris illīus] 建此高塔突显了人类的高傲(见《创世纪》)。superbia是dīvideret的主语。
in dīversōs signōrum sonōs] dīvideret的补语,“(分化)为不同的信号声音”。
signōrum] 同位属格(appositional),也就是说这sonōs是一种signum。
signum, -ī: 中. 手势,姿势;信号,口令。
dīvideret] 未完成. 虚拟. 放在hūmānam和societātem之间,分化的动作十分鲜明。
societās, -ātis: 阴. 集体,社会。
omnium nātiōnum] 作谓语用,即ūna lingua fuit omnium nātiōnum,“一种语言属于所有民族”。
nātiōnum] = gentium.
Hebraeus, -a, -um: 形. 希伯来的,犹太的。
patriarcha, -ae: 阳. 酋长,尤指以色列部落的先祖。
prophēta, -ae: 阳. 先知。
ūsī] ūtor, -ī, ūsus: (不)及. 使用。
sermō, -ōnis: 阳. 言语,所说的话;讲话,对话。
nōn sōlum...vērum etiam: 不仅...而且,甚至。
littera, -ae: 阴. (复.)写作,书写。
sacer, -cra, -crum: 形. 神圣的,与宗教有关的。
initium, -ī: 中. 开始,开头。
autem: 小品词. (引出新的因素或想法)呢,那么。
quot...tot...: 有多少...便有多少...。
deinde...linguae] 省略了fuērunt。
dictae] dīcō, -cere, -xī, -ictum: 及. 使用某种说法,术语。
locō] locus, -ī: 阳. 地方,环境,情况。
Linguae...linguam] 前面的lingua指“语言”这个术语,后面的lingua指“舌头”。
per: 介. 通过使用...。
fīō, fierī: 不及. 发生,产生。
genere...illō] 方式离格(in accordance with which)。
locūtiō, -ōnis: 阴. 言辞,表达方式。
is quī...nōminātur] 这句话的意思是说: is quī (舌头)使id (语言)产生,舌头由于语言而被命名(为lingua)。
efficiō, -icere, -ēcī, -ectum: 及. 制造,使产生,引起。
per: 介. 由于,因为。
dīcī] 被动. 现在. 不定式,与solet连用。
solet] 主语是ōs。
soleō, -ēre, -itus: 不及. (搭. 不定式) 常有做某事的倾向。
tōtō orbe] 在何处离格,因为有形容词tōtus,所以不用介词。
excellō, -ere, (-uī): intr. 突出,出众。
Hīs...tribus linguīs] 手段离格。
super: 介. (搭. 宾.)在...表面或上面。
crucem] crux, -ucis: 阴. 十字架。
Dominī] 指耶稣。
Pīlātus, -ī: 阳. 彼拉多,耶稣受难时任犹太地区行政长官。
fuit] 这个句子的主语是fuit,不是scrīpta,scrīpta限定causa,相当于一个从句:super crucem Dominī fuit causa eius quae tribus linguīs ā Pīlātō scrīpta est.
causa, -ae: 阴. (对做错的事所负的)责任。
unde: 关系副词. (叙述或议论中)由此,从这一点。
obscūritās, -ātis: 阴. 模糊,晦涩。
sānctārum] 属. 阴. 复. sānctus, -a, -um: 形.神圣的。
scrīptūra, -ae: 阴. (复.)经书。
hārum trium linguārum cognitiō] ‘对这三种语言的了解’
cognitiō, -ōnis: 阴. 熟识,了解,掌握。
necessārius, -a, -um: 形. 必要的,必需的。
ut] 表目的。
recurrātur] 现在. 被动. 虚拟.,字面. ‘recourse may be had’。
recurrō, -rrere, -rrī, -rsum: 不及. (搭. ad) 依靠,求助于。
dum: 介. (搭. 虚拟.) 假如,在...情况下。
sīquam] sīquī: 任何,无论什么。
adtulerit] 完成. 虚拟.;在这样的条件从句中,现在. 虚拟. 更常用。
adferō, -rre, attulī, allātum: 及. 激发,引起(某种情感或精神状态)。
参考译文:
卷九
论各民族语言。 语言的差异出现于大洪水后巴别塔建成之时。因为在那座塔的高傲将人类社会分化为不同的信号声音以前,所有国家的人民都只有一种语言,叫做希伯来语;先祖与先知不仅说话的时候使用它,甚至进行神圣的写作时也使用它。开始的时候呢,有多少个民族,便有多少种语言,后来民族比语言更多了;因为由一种语言产生了多个民族。然而“语言”一词在这种情况下用于指通过舌头而产生的言词,按这种表达方式,制造其他事物的东西由于被制造的事物而得名;正如“口(舌)”常被用于指“言词”,正如“手(笔)”常被用于指“书写”。神圣的语言有三种:希伯来语,希腊语,拉丁语,它们在全世界最为突出。因为彼拉多在主的十字架上写下的指控用了这三种语言。 由此,还因为圣经的含糊,对这三种语言的熟识都是必要的,这样,假如一种语言的话语引起了对名称或解释的任何疑问,便可求助于另一种语言。